Źródło: SDirect24 dr. Rafał Batkowski
Źródło: policja.pl
Świadomość konieczności podejmowania działań służących bezpieczeństwu każdego obywatela ewoluowała wraz z rozwojem społecznym i ekonomicznym Rzeczypospolitej na przestrzeni stuleci. Tak określonym procesom towarzyszył również, wzrost znaczenia nauk prawnych oraz praktyki stanowienia i egzekwowania prawa w Polsce.
Poza przedsięwzięciami o charakterze porządkowym i funkcjami przypisanymi do ich realizacji, obecnymi od średniowiecza na ziemiach polskich, pierwsze działania ustanawiające organy policyjne podjęła w 1775 r. Rada Nieustająca tworząc Departament Policji. Następnie, w czasie Sejmu czteroletniego utworzono Komisję Policji Obojga Narodów, która przejęła odpowiedzialność za całość spraw związanych z bezpieczeństwem wewnętrznym(1). Omijając tragiczny dla polskiej państwowości czas zaborów, należy zwrócić uwagę na okres poprzedzający utworzenie II Rzeczypospolitej.
W roku 1914 Po wybuchu I wojny światowej Polacy podjęli starania o odzyskanie niepodległości, w tym działania służące samostanowieniu w wielu obszarach życia społecznego – powstawały, między innymi, organizacje, które w założeniu miały dbać
o porządek publiczny, w tym paramilitarne, związane głównie ze stronnictwami politycznym oraz inne tworzone przez grupy obywateli do ochrony miejsc (rejonów) ich zamieszkania w burzliwych czasach wojny i okupacji.
Powstawały, głównie z pobudek patriotycznych, Straże Obywatelskie jako organy wykonawcze Komitetów Obywatelskich mające społeczny, typowo polski, spontaniczny charakter. Kolejnym etapem obserwowanym w wielu miejscach naszej podzielonej jeszcze ojczyzny było organizowanie umundurowanych i uzbrojonych (na początku jedynie w broń białą) Milicji Miejskich – szczególnie dobrą organizacją wyróżniały się milicje z Warszawy i Zagłębia Dąbrowskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1917 r. z fragmentaryczną państwowością oraz po uniezależnieniu się od Rosji w marcu 1918 r. organizowano Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z referatem do spraw policyjnych. Przystąpiono do łączenia organizacji porządkowych „kongresówki”: Straży Kolejowej, Straży Rzecznej, lubelskiej Milicji Ludowej oraz Żandarmerii Krajowej.
Na terenie Wielkopolski po zwycięskim powstaniu władzę policyjną sprawowały organy Straży Ludowej i Żandarmerii Krajowej podporządkowane Wydziałowi Wojskowemu Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu – włączenie organów porządkowych Wielkopolski i Pomorza nastąpiło dopiero w czerwcu 1920 r.(2)
Burzliwie przebiegały działania organizatorskie służb policyjnych na Górnym Śląsku. Poza Strażą Ludową w okresie plebiscytu funkcjonowała polsko-niemiecka policja plebiscytowa, a proces unifikacji zakończył się dopiero w roku 1922 wraz
z wkroczeniem władz polskich na tereny Śląska. Ze względu na znaczenie ekonomiczne Górnego Śląska region ten otrzymał autonomię – podobnie określono ramy funkcjonowania sił policyjnych Policji Województwa Śląskiego(3).Wspaniałe chwile odzyskania niepodległości – symboliczna data 11 listopada 1918 roku– poprzedzone zrywami niepodległościowymi, pracą organiczną z wielką rolą Kościoła i narodowych twórców kultury; oporem przeciwko germanizacji i rusyfikacji oraz latami naznaczonymi cierpieniami milionów Polaków, to wielki moment na drodze do budowania II Rzeczypospolitej ale nie koniec wysiłków państwowotwórczych. To także najważniejszy etap w tworzeniu polskich sił policyjnych – istotny impuls do pracy unifikacyjnej służb porządkowych funkcjonujących na terenie całego odradzającego się państwa. Organizacja Policji w trzech byłych zaborach, na bazie mieszkańców czerpiących wzorce, w naturalny sposób, z kultury organizacyjnej sił zbrojnych i administracji zaborców oraz własnych, tak różnych doświadczeń, było zadaniem trudnym. Pilną kwestią stała się publikacja przepisów stanowiących o istocie służby policyjnej.
24 lipca 1919 roku na mocy ustawy
o Policji Państwowej(Dz.Pr.P.P. 1919 nr 61 poz. 363)utworzono umundurowaną i uzbrojoną formację zorganizowaną na wzór wojskowy
i podległą Ministrowi Spraw Wewnętrznych.
Podstawowe zadania dotyczyły ochrony bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego.
Warunkiem przyjęcia do Policji, zgodnie z art. 26 ustawy było, cyt.:
- „obywatelstwo polskie,
- nieskazitelna przeszłość,
- wiek od 23 do 45 lat,
- zdrowa i silna budowa ciała oraz wzrost odpowiedni,
- znajomość języka polskiego
w piśmie i słowie i umiejętność liczenia.”
Ustawodawca założył, że regulacja ma dotyczyć głównych zagadnień związanych
z funkcjonowaniem Policji oraz powinna odnosić się do podstawowych zasad utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zagadnienia szczegółowe miały być rozstrzygane w drodze zarządzeń Ministra Spraw Wewnętrznych i okólników oraz rozkazów Komendanta Głównego Policji(4).
Ustawa z 24 lipca 1919 r. opisywała strukturę organizacyjną, która z założenia miała być spójna z administracyjnym podziałem państwa. Policja Państwowa dzieliła się na:
- komendy okręgowe, łączące kilka lub kilkanaście komend powiatowych;
- komendy powiatowe, odpowiadające terytorialnie powiatom;
- komisariaty, obejmujące większe miasta w powiatach lub dzielnice w dużych miastach;
- posterunki stałe w gminach.
W miastach, stanowiących samodzielną jednostkę administracyjną, Policja była organizowana na prawach komendy powiatowej lub okręgowej. Zgodnie z art. 5 ustawy przy komendach okręgowych tworzono urzędy śledcze.
W pierwszym okresie powołano 5 komend okręgowych i jedną na terenie miasta stołecznego Warszawy. Do 1925 r. utworzono, łącznie 16 komend okręgowych
i Komendę Główną Województwa Śląskiego.
Komendom okręgowym nadano numerację od I do XVI – obejmowały swym zasięgiem poniższe okręgi: I okręg warszawski, II okręg łódzki, III okręg kielecki, IV okręg lubelski, V okręg białostocki, VI okręg m. st. Warszawy, VII okręg krakowski, VIII okręg lwowski, IX okręg tarnopolski, X okręg stanisławowski, XI okręg poznański, XII okręg pomorski,XIII okręg wołyński, XIV okręg poleski, XV okręg nowogródzki, XVI okręg wileński.
Na czele Policji stał Komendant Główny Policji podległy bezpośrednio Ministrowi Spraw Wewnętrznych, mianowany przez Naczelnika Państwa. Komendantowi Głównemu Policji podlegali bezpośrednio komendanci okręgowi, którzy odpowiadali za przedsięwzięcia policyjne w okręgu i załatwiali wszelkie sprawy związane
z organizacją, administracją, uzupełnieniem i wyszkoleniem Policji w okręgu. Urzędami śledczymi kierowali naczelnicy Policji śledczej podlegli bezpośrednio komendantowi okręgowemu. Na czele Policji w powiecie stal komendant powiatowy, a na czele komisariatu komisarz policyjny. Wyższych funkcjonariuszy Policji Państwowej mianował Minister Spraw Wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji.(5)
Podsumowując wyżej wskazane krótkie rozważania prezentowane na 100 lecie odzyskania niepodległości, warto zauważyć dojrzałą myśl organizatorską
i wielką pracę, często absolutnie podstawową, wykonaną w tamtym czasie
w celu powołania struktur policyjnych i przygotowania obywateli do pełnienia służby w jej szeregach.
Zadanie podjęte przez twórców Policji Państwowej (PP) wydaję się, z dzisiejszej perspektywy, niezwykle trudne w kontekście konieczności standaryzacji, unifikacji procedur, praktyk i zasad pracy policyjnej oraz wdrożenia ich w życie w każdej części tak bardzo zróżnicowanego wtedy kraju. Można z całą pewnością określić, że proces budowania jednolitej formacji policyjnej, w podstawowym zakresie, trwał kilka lat
i zakończył się powodzeniem, mimo wielu problemów, błędów oraz nadużyć, czy też naruszeń prawa związanych z działalnością nowej formacji.
Podkreślenia wymaga fakt, że policjanci, jednostki PP były niezwykle istotnym elementem budowy polskiej państwowości w każdej części kraju i stanowiły o jego sile, szczególnie w odległych od centrum powiatach, zróżnicowanych etnicznie i kulturowo. Policja była, niejako, emanacją państwa, jego zasad, organizacji, władzy oraz polskiej kultury i języka. Dzisiejsza formacja – Policja utworzona na mocy ustawy z 1990 roku czerpie z tych wzorców i odwołuje się do tradycji swojej poprzedniczki – Policji Państwowej.
- (1) Grabowski S., Zarys historii polskiej policji, [w:] Kędzierska G. (red.), 85 lat Polskiej Policji, WSPol Szczytno 2004, s. 7-8; Por.:A. Misiuk, Policja Państwowa 1919–1939, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
- (2) Tamże, s. 9-10
- (3) Tamże, s. 11-13
- (4) Perz G., Wybrane zagadnienia Historii Policji, Materiały Dydaktyczne CSP Legionowo 2013, s. 7
- (5) Tamże, s.8